Czego można się dowiedzieć dzięki badaniu moczu?

Czy wiesz, że to proste badanie może dostarczyć kluczowych informacji o Twoim zdrowiu? Od wykrywania infekcji po monitorowanie przewlekłych chorób – badanie moczu jest jednym z najbardziej wszechstronnych narzędzi diagnostycznych dostępnych we współczesnej medycynie. Zobacz, jakie parametry można w ten sposób sprawdzić! 

Badanie moczu jest jednym z najstarszych i najczęściej wykonywanych testów diagnostycznych. Pomaga ono w identyfikacji wielu schorzeń i stanów chorobowych – często jeszcze zanim pojawią się objawy kliniczne. Różne rodzaje badania moczu pozwalają rozpoznać nieprawidłowości i zaburzenia charakterystyczne dla różnych problemów zdrowotnych. Co można dzięki nim wykryć?

Jakie rodzaje badań moczu są obecnie najczęściej wykonywane?

Istnieją różne rodzaje badań moczu. Najpopularniejszym jest z pewnością badanie ogólne moczu (BOM). W ten sposób można zbadać np. poziom glukozy, białka, czy leukocytów w moczu. Najczęściej wykonuje się je z próbki pobranej w trakcie mikcji, czyli samodzielnego oddawania moczu przez pacjenta. W niektórych przypadkach próbkę uzyskuje się także poprzez cewnikowanie czy punkcję nadłonową.

W przypadku samodzielnego pobrania wykorzystuje się próbkę poranną, ze środkowego strumienia. Należy pamiętać o możliwie jak najszybszym dostarczeniu jej do laboratorium. Wykonanie niektórych testów jest bowiem możliwe jedynie w ciągu pierwszych godzin po pobraniu. W nagłych przypadkach możliwe jest także wykonanie badania z tzw. moczu przygodnego, czyli próbki pobranej o dowolnej porze.

Zbiórka dobowa i mikrobiologiczne badania moczu

Kolejnym rodzajem badania moczu jest zbiórka dobowa lub 12-godzinna. Polega ona na pobieraniu próbek przez określony czas. Na jej podstawie można ocenić filtrację kłębuszkową, ilościowe wydalanie białka, hormonów, a także elektrolitów.

Mocz można przetestować także na obecność różnych patogenów, wówczas wykonuje się posiew moczu. Jest on zlecany zwykle w przypadku podejrzenia zakażenia układu moczowego, gdyż ułatwia wdrożenie odpowiedniego leczenia. Posiew moczu pozwala dokładnie określić rodzaj patogenu, jednak na wynik takiego badania trzeba zaczekać nieco dłużej – zwykle około 3 dni.

Dowiedz się więcej o profilaktyce chorób układu moczowego.

Jakie parametry ocenia się podczas badania moczu?

Podczas badania moczu oceniane mogą być jego cechy fizyczne, chemiczne oraz skład i objętość.  Każde odchylenie w tym zakresie może świadczyć o różnych problemach zdrowotnych. Dlatego warto wiedzieć, które cechy są szczególnie istotne.

Objętość moczu i jego skład – jakie są normy?

Skład moczu jest kwestią do pewnego stopnia indywidualną i zależy od diety, aktywności fizycznej, czy stanu zdrowia. Głównymi składnikami, oprócz wody jest mocznik i chlorek sodu, poza tym można tam znaleźć np. potas, fosforany, siarczany, sole amonowe, kreatyninę, białka oraz hormony. Dzienna objętość wydalanego moczu zależy od podaży płynów. Człowiek wydala zwykle między 600 ml a 2,5 l moczu na dobę.

Właściwości fizyczne moczu – jakie aspekty są badane?

Kolejną grupą badanych czynników są właściwości fizyczne moczu. Należą do nich np.:

• Barwa – za prawidłową uważa się  odcienie słomkowe i żółte. Nasycenie koloru zależy od poziomu nawodnienia. Jednak barwa moczu może przybierać też odcienie czerwieni, pomarańczu, zieleni, a nawet kolor niebieskawy, czy niemal czarny. Wszystkie te zmiany zabarwienia moczu mogą mieć różne przyczyny. Niekiedy są związane ze spożyciem konkretnych produktów i potraw lub przyjmowaniem leków, mogą też świadczyć o infekcjach i innych problemach zdrowotnych.
• Klarowność – prawidłowy mocz powinien być przejrzysty, bez żadnych widocznych cząstek i osadów. Jeśli próbka jest mętna, to może świadczyć o obecności elementów morfotycznych lub organicznych.
• Zapach – mocz ma swoisty zapach. Jego zmiany mogą być spowodowane odwodnieniem lub spożyciem niektórych pokarmów. Jednak niekiedy zapach moczu świadczy o rozwoju różnych problemów zdrowotnych. Na tej podstawie można podejrzewać np.  infekcje bakteryjne dróg moczowych, obecność związków ketonowych, fenyloketonurię, czy chorobę syropu klonowego.
• Osmolalność – czyli ciężar właściwy moczu to parametr, który służy do oceny gospodarki elektrolitowej i diagnostyki chorób nerek.

Właściwości chemiczne moczu – jakie substancje mogą świadczyć o nieprawidłowościach?

Obecność różnych substancji w moczu może być objawem różnych chorób i rozwijających się problemów zdrowotnych. W badaniach laboratoryjnych mogą być wykryte np.:

• Białka – zwiększona zawartość białka w moczu jest wczesnym objawem chorób nerek. Białkomocz występuje także w innych schorzeniach, np. w cukrzycy, w zespołach hemolitycznych, sarkoidozie, toczniu czy nadciśnieniu. Obecność białka w moczu może też świadczyć o zatruciu np. kadmem.
• Glukoza – w moczu zdrowej osoby nie występuje glukoza. Jeśli ta substancja pojawia się w próbce, może to świadczyć o cukrzycy, chorobach wątroby lub zaburzeniach hormonalnych. Inną przyczyną glikozurii są uszkodzenia kanalików nerkowych.
• Bilirubina – obecność bilirubiny w moczu jest sygnałem świadczącym o chorobach wątroby lub niedrożności dróg żółciowych.
• pH – ludzki mocz osiąga pH w zakresie 4,5 – 8.  Wahania w tym przedziale mogą być spowodowane dietą – produkty bogatobiałkowe obniżają pH moczu, diety roślinne mogą natomiast mieć na niego działanie alkalizujące. Znaczne obniżenie pH moczu jest objawem różnego typu kwasic. Natomiast mocz o alkalicznym odczynie pojawia się przy zasadowicach. Odchylenia od normy pH moczu mogą świadczyć o chorobach nerek.
• Krew – obecność krwi w moczu jest objawem istotnym diagnostycznie, jednak niespecyficznym. Może świadczyć o różnych chorobach nerek, dróg żółciowych, kamicy, zapaleniu pęcherza, czy nowotworach. Krwiomocz pojawia się także przy nadciśnieniu tętniczym, intensywnym wysiłku fizycznym lub urazie.
• Leukocyty – zwiększona liczba leukocytów w moczu jest czynnikiem świadczącym o zapaleniu dróg moczowych. Takie wyniki mogą być też związane z zanieczyszczeniem próbki podczas jej pobierania.
• Azotyny – dodatni wynik testu na azotyny w moczu może świadczyć o zakażeniu układu moczowego bakteriami Gram-ujemnymi.

Specjalistyczne badania moczu – kiedy się je wykonuje?

U pacjentów, u których występuje podejrzenie niewydolności nerek, konieczne jest określenie, jak bardzo nasilony jest ten problem. Dzięki temu można w porę wdrożyć odpowiednie postępowanie. Do oceny pracy nerek stosuje się tzw. klirens nerkowy, a właściwie klirens kreatyniny (GFR). Aby wykonać to badanie, konieczna jest prawidłowo przeprowadzona dobowa zbiórka moczu.

Jakie są wskazania do wykonywania badania moczu?

Rutynowe badanie moczu jest procedurą nieinwazyjną i bezbolesną, a przy tym stosunkowo niedrogą. To czyni je dobrym testem przesiewowym. Jego wyniki, choć zwykle niespecyficzne, mogą być wskazaniem do dalszej diagnostyki, co pomaga wykryć wiele chorób na ich wczesnym etapie. Badanie moczu jest więc często zlecane przy okazji badań krwi. Częstotliwość wykonywania takich testów profilaktycznych powinien nadzorować lekarz.

Jak interpretować wyniki badania moczu?

Oceny wyników takiego badania powinien dokonywać lekarz, który je zlecił. Na podstawie takiego testu często nie da się rozpoznać choroby, a nieprawidłowe parametry mogą być raczej ogólną wskazówką do przeprowadzenia dalszych badań. Samodzielne próby interpretacji wyników mogą prowadzić do błędnych wniosków i zbędnej paniki. Dlatego wszelkie wątpliwości dotyczące wyników badań moczu należy skonsultować z lekarzem.

Bibliografia:

1. Szutowicz A, Raszeja-Szpecht A (red.): Diagnostyka laboratoryjna – Tom II. Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2012.
2. Brunzel NA: Diagnostyka laboratoryjna moczu i innych płynów ustrojowych. Red. wyd. pol. Kemona H, Mantur M. Edra URBAN&PARTNER. 2016.
3. Bil-Lula I, Ćwiklińska A, Kamińska D, at al.: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej dotyczące badania upostaciowanych elementów moczu w medycznym laboratorium diagnostycznym. Diagn Lab. 2019;55:145–198.
4. Olczyk M, Bułaś L, Konieczny A: Diagnostyczne testy medyczne w praktyce farmaceutycznej. Farm Pol, 2010, 66(5): 355-368.
5. Lulek M, Skwarek A, Paskudzka M, Ciepiela O: History of urinalysis. Diagn Lab. 2022; 58 (4): 163–169.

ARTYKUŁ SPONSOROWANY